Jakie prawa i obowiązki ma oskarżony?

Oskarżony to osoba, wobec której prokurator skierował do sądu akt oskarżenia, wniosek o skazanie bez rozprawy lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. We wcześniejszych etapach ta sama osoba może występować w roli podejrzanego. W sytuacji, gdy na mocy zebranych dowodów prokuratura wystosuje akt oskarżenia, oskarżonemu przysługują liczne, prawa, ale ma on też wobec wymiaru sprawiedliwości pewne obowiązki.

Spis Treści

• Prawa i obowiązki oskarżonego w procesie karnym
• Domniemanie niewinności
• Prawo do obrony
• Reprezentacja prawna
• Prawo do sprawiedliwego procesu
• Obowiązki oskarżonego w trakcie procesu
• Co grozi za niestawienie się w sądzie jako oskarżony?
• Przestrzeganie zasad postępowania

Prawa i obowiązki oskarżonego w procesie karnym

Osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma wiele uprawnień, których nikt nie może jej pozbawić - nawet prokurator czy sąd. Wynikają one bezpośrednio z przepisów i nie są przedmiotem niczyjej oceny ani interpretacji. Z drugiej strony, to oskarżony powinien być świadomy przysługujących mu uprawnień.

Domniemanie niewinności

W polskim prawie obowiązuje zasada domniemania niewinności, co oznacza, że nikogo nie można uznać za winnego, dopóki wina nie zostanie mu udowodniona. Same dowody to jednak wciąż zbyt mało - winnym jest ten, kto został skazany prawomocnym wyrokiem. Dla oskarżonego oznacza to brak konieczności udowodnienia niewinności. To prokurator musi przedstawić materiały obciążające oskarżonego.

Prawo do obrony

Oskarżony nie ma obowiązku udowodnienia niewinności, ale ma prawo się bronić. Adwokat od spraw karnych może być przez niego wybrany osobiście, a w niektórych przypadkach przysługuje pomoc prawna z urzędu. Przepisy przewidują też obowiązek posiadania obrońcy, gdy:

• oskarżonym jest osoba głucha, niewidoma, niema lub nieletni,
• istnieje prawdopodobieństwo braku poczytalności oskarżonego.

Sąd może też przyznać obrońcę z urzędu, gdy w postępowaniu nie ma dowodów przemawiających na korzyść oskarżonego. Ponadto obrońcę musi posiadać osoba oskarżona o zbrodnię lub pozbawiona wolności.

Reprezentacja prawna

Reprezentacja prawna to uprawnienie zarówno oskarżonego, jak i podejrzanego. Podejrzany a oskarżony to terminy, które odnoszą się przede wszystkim do różnych etapów postępowania karnego. Niemniej jednak każdy z nich może być reprezentowany przez pełnomocnika. Ten w imieniu oskarżonego przygotowuje i składa wnioski, a także reprezentuje jego interesy przed wymiarem sprawiedliwości. Warto też dodać, że osoba, która nie zna języka polskiego, ma prawo skorzystać ze wsparcia tłumacza.

Prawo do sprawiedliwego procesu

Prawa oskarżonego nie kończą się na obronie. Każdy, kto jest podejrzany o popełnienie przestępstwa, ma prawo do procesu prowadzonego przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Ponadto proces powinien się odbyć bez nieuzasadnionej zwłoki. Oznacza to, że ani prokurator, ani opinia publiczna nie mogą wydać wyroku. Leży to wyłącznie w gestii sądu, który podejmuje decyzję po zapoznaniu się z przedstawionymi dowodami.

Obowiązki oskarżonego w trakcie procesu

Prawa i obowiązki oskarżonego powinien znać każdy, wobec kogo toczy się postępowanie karne. Przy czym lista praw jest znacznie dłuższa, niż lista obowiązków. O drugich oskarżonego informuje adwokat, dlatego warto korzystać z jego pomocy.

Co grozi za niestawienie się w sądzie jako oskarżony?

Adwokat często musi zmierzyć się z pytaniem, co grozi za niestawienie się w sądzie jako oskarżony. Teoretycznie uczestnictwo w procesie karnym jest prawem, a nie obowiązkiem oskarżonego. Przy czym warto mieć na uwadze kilka istotnych kwestii. Po pierwsze, nawet jeśli oskarżony nie stawił się na rozprawie, ale został o niej prawidłowo powiadomiony, sąd i tak przystąpi do rozpoznania sprawy. Ponadto w niektórych sytuacjach sąd może uznać obecność oskarżonego za obowiązkową. Wcześniej jednak musi wydać wyraźną, odrębną decyzję procesową. Jeśli oskarżony mimo tego nie stawi się na rozprawie, sąd może zatrzymać go i doprowadzić przymusowo. Dlatego każde wezwanie z sądu należy dokładnie przeczytać. Powyższa zasada nie dotyczy przestępstw najcięższych, które prawo karne uznaje za zbrodnie. Wtedy też obecność oskarżonego na rozprawie jest obowiązkowa.

Przestrzeganie zasad postępowania

Jednym z głównych obowiązków oskarżonego jest przestrzeganie zasad postępowania. Termin ten ma charakter ogólny i zawiera w sobie kilka dodatkowych obowiązków, takich jak:

• stawianie się na każde wezwanie sądu,
• informowanie o zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu poza miejscem zamieszkania dłużej niż 7 dni,
• poinformowania o specyfice pracy, która wymaga ciągłego przemieszczania się, w tym dłuższych wyjazdów,
• stawienie się na oględzinach ciała,
• poddanie się badaniom wskazanym przez sąd.

Zatem oskarżony nie może w żaden sposób utrudniać prowadzenia postępowania, a jeśli to robi, sąd może użyć środków przymusu. Za utrudnianie nie uznaje się jednak odmowy składania zeznań bądź odpowiedzi na poszczególne pytania. Jest to jedno z uprawnień oskarżonego, o którym powinien zostać pouczony przed rozpoczęciem przesłuchania.

Proces karny wiąże się z dużym stresem i niepewnością, a świadomość swoich praw pozwala się w nim odnaleźć. Na każdym etapie postępowania oskarżony może skorzystać ze wsparcia adwokata, który będzie reprezentował jego interesy.