Prawo do milczenia - na czym polega?

Prawo do milczenia jest jednym z najistotniejszych elementów procesu karnego. Dotyczy jednak wyłącznie osoby oskarżonego, który, korzystając z niego, nie może być przesłuchiwany bądź może odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania. Co warto wiedzieć o prawie do milczenia w procesie karnym? Kto poza oskarżonym może odmówić składania zeznań?

Spis Treści

• Odmowa składania zeznań - definicja i kontekst prawny
• Co oznacza odmowa składania zeznań?
• Podstawy prawne odmowy zeznań
• Konsekwencje prawne odmowy składania zeznań
• Odpowiedzialność karna za odmowę zeznań
• Naruszenie obowiązków a odmowa składania zeznań

Odmowa składania zeznań - definicja i kontekst prawny

Prawo do milczenia to kluczowe uprawnienie osoby, która jest oskarżona o popełnienie przestępstwa. Zgodnie z art. 175 par. 1 Kodeksu karnego oskarżony może odmówić składania wyjaśnień lub odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania. Nie musi przy tym podawać przyczyny swojej decyzji. Prawo do odmowy składania zeznań przysługuje już na etapie postępowania przygotowawczego. Podejrzany lub oskarżony musi zostać o nim poinformowany przez osobę prowadzącą przesłuchanie. Niedopełnienie tego obowiązku jest poważnym uchybieniem i godzi w instytucję sprawiedliwego procesu.

Co oznacza odmowa składania zeznań?

Odmowa składania wyjaśnień wiąże się z tym, że oskarżony nie może zostać przesłuchany. Instytucja ta ma na celu zapobieganie wymuszaniu zeznań oraz ewentualnego obciążania się własnymi zeznaniami. Z drugiej strony, sam fakt odmowy złożenia wyjaśnień nie powoduje zatrzymania toku postępowania. Organy ścigania mogą natomiast podjąć inne działania celem wyjaśnienia sprawy i zebrania dowodów. Warto dodać, że odmowa składania zeznań nie jest jednoznaczna z udzieleniem odpowiedzi na poszczególne pytania. Oskarżony może zdecydować się zeznawać, odpowiadając na niektóre pytania i unikając odpowiedzi na inne. Adwokat od spraw karnych obecny podczas przesłuchania może dodatkowo poinstruować oskarżonego w zakresie zeznań, które narażają go na odpowiedzialność.

Podstawy prawne odmowy zeznań

Prawo do milczenia wynika bezpośrednio z Kodeksu karnego. Nie polega więc jakimkolwiek interpretacjom. O jego przyznaniu nie może też decydować policjant, prokurator czy sędzia. Jest to jeden z filarów sprawiedliwego procesu.

Odmowa składania zeznań to także uprawnienie osób najbliższych:

• małżonka,
• wstępnych,
• zstępnych,
• rodzeństwa,
• osób przysposobionych i ich małżonków,
• osób będących w związku partnerskim, z którymi łączą więzi emocjonalne lub ekonomiczne.

Osoba najbliższa także nie musi podawać powodu, dla którego decyduje się skorzystać ze swojego prawa.

Konsekwencje prawne odmowy składania zeznań

Jeśli zostałeś oskarżony o popełnienie przestępstwa lub najbliższa Ci osoba występuje w procesie w roli oskarżonego, możesz skorzystać z instytucji, jaką jest odmowa składania zeznań. Konsekwencje prawne w takim przypadku nie występują, ponieważ jest to prawo wynikające bezpośrednio z przepisów Kodeksu karnego. Natomiast w sytuacji, gdy składania zeznań odmówi osoba trzecia, która pełni rolę świadka w postępowaniu, właściwy organ może wyciągnąć wobec niej konsekwencje prawne.

Odpowiedzialność karna za odmowę zeznań

Odmowa składania zeznań nie prowadzi do żadnych konsekwencji, o ile została zgłoszona zgodnie z prawem. W przeciwnym razie osoba odmawiająca złożenia wyjaśnień musi liczyć się z karą grzywny, która wynosi nawet kilka tysięcy złotych. Jeśli świadek nie stawi się na wezwanie, sąd może zdecydować o przymusowym doprowadzeniu. Odpowiedzialność karna wiąże się też z możliwością zastosowania przez sąd tymczasowego aresztowania. Jest to jednak ostateczne rozwiązanie w sytuacji, gdy świadek uporczywie odmawia współpracy, choć nie ma do tego prawa.

Naruszenie obowiązków a odmowa składania zeznań

Kiedy można odmówić składania zeznań? Prawo to dotyczy także pewnych grup zawodowych, które związane są tajemnicą. Obowiązuje ona m.in.:

• przedstawicieli zawodów medycznych (lekarzy, pielęgniarki, farmaceutów itd.),
• adwokatów i radców prawnych,
• sędziów i prokuratorów,
• rzeczoznawców,
• żołnierzy,
• rzeczników patentowych,
• inspektorów pracy.

Świadkowie związani tajemnicą zawodową co do zasady mogą odmówić odpowiedzi na pytania, które miałyby na celu jej ujawnienie. Zwolnić z tajemnicy zawodowej może jedynie sąd i prokurator w postępowaniu przygotowawczym, wydając stosowne postanowienie. Ujawnienie jej bez zgody właściwego organu niesie za sobą konsekwencje w postaci odpowiedzialności karnej.

Osoby, które obowiązuje tajemnica zawodowa, nie mogą jednak powołać się na prawo do odmowy składania zeznań na podstawie przepisów Kodeksu karnego. Zastosowanie wobec nich mają odrębne przepisy, które wynikają z odrębnych ustaw. Korzystając z prawa do odmowy odpowiedzi na pytania bądź składania zeznań, muszą powołać się na tajemnicę zawodową. W takich sytuacjach prokurator lub sąd decyduje, czy zastosować zwolnienie.

Prawo do milczenia wynika bezpośrednio z przepisów i dotyczy podejrzanych w postępowaniu karnych, oskarżonych, osób bliskich dla oskarżonego oraz w pewnym zakresie osób związanych tajemnicą zawodową. Korzystając z niego, nie narażasz się na odpowiedzialność karną ani finansową. Innym prawem, z jakiego może, a w wielu przypadkach powinien skorzystać oskarżony, jest prawo do pomocy prawnej i reprezentacji. Zapewnia ją adwokat od spraw karnych.