Spis treści
Czy masz świadomość, co w praktyce oznacza wydziedziczenie? Jakie skutki wywołuje dla spadkobierców? Zanim podejmiemy decyzję o pozbawieniu ustawowego spadkobiercy prawa dziedziczenia, warto poznać szczegóły, aby nasze działanie wywołało pożądane skutki prawne. Sprawdź, jakie warunki należy spełnić i co ustawodawca mówi o instytucji wydziedziczenia.
Każdy spadkodawca ma prawo do pozbawienia udziału w spadku swoich ustawowych spadkobierców, co w praktyce określane jest wydziedziczeniem. Zstępni (czyli dzieci, wnuki, prawnuki) oraz współmałżonek i rodzice tracą możliwość otrzymania zachowku po osobie zmarłej. Spadkodawca może dokonać tego wyłącznie poprzez zapis w testamencie. Kogo można wydziedziczyć? Jest to możliwe w trzech sytuacjach:
w razie uporczywego postępowania w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy,
gdy dojdzie do uporczywego i trwałego niedopełniania obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy,
w przypadku, gdy dana osoba dopuści się przestępstwa przeciwko zdrowiu, życiu, wolności spadkodawcy lub dokona obrazy czci (słowem lub czynem).
Nie chodzi o sytuacje, w których doszło do jednorazowego zachowania, ale mają one charakter trwały, uporczywy, a jednocześnie są podejmowane z pełną świadomością sprawcy. Przyczyny wydziedziczenia powinny wynikać z treści testamentu (zgodnie z art. 1009 Kodeksu cywilnego). W dwóch pierwszych przypadkach opisany stan musi istnieć w momencie sporządzania testamentu, z kolei trzecia sytuacja musi mieć miejsce, zanim nastąpi wydziedziczenie w testamencie. Samo wydziedziczenie nie może być ograniczone żadnym terminem ani obostrzone warunkami. Zwróćmy uwagę na jeszcze jedną kwestię, a mianowicie osoba dopuszczająca się czynów wymienionych wcześniej musi być świadoma swojego postępowania. Dlatego niektóre choroby lub bardzo podeszły wiek, które mogą wpływać na stan psychiczny i świadomość, wcale nie stanowią podstawy do wydziedziczenia.
Należy wskazać różnicę pomiędzy sytuacją, w której spadkodawca zapisał spadek konkretnej osobie w testamencie, od przypadku, w którym doszło do wydziedziczenia. Pierwsza opcja uprawnia ustawowych spadkobierców do zachowku po zmarłym, który mają otrzymać od osoby, która dostała spadek. Inaczej wygląda sytuacja, w której nastąpiło wydziedziczenia całkowite, ponieważ skutkuje ono utratą prawa do zachowku.
Jak podważyć wydziedziczenie? Jeżeli uważasz, że spadkodawca nie miał podstaw do wydziedziczenia, możesz podjąć środki, które będą mieć na celu unieważnienie zapisów testamentu. W tym celu możesz zdecydować się na:
podważenie testamentu – masz do tego prawo, jeżeli posiadasz skuteczne dowody, że testament został sporządzony pod wpływem błędu, groźby, w stanie ograniczenia lub braku świadomości albo nie spełnia on wymogów formalnych;
zakwestionowanie wydziedziczenia – ponownie konieczne będzie przedstawienie dowodów, które skutecznie podważają argumenty wymienione przez spadkodawcę;
uzyskanie przebaczenia od spadkodawcy, czyli aktu woli ze strony spadkodawcy, którego konsekwencją będzie brak skuteczności zapisów o wydziedziczeniu. Nie ma żadnej określonej formy, w jakiej spadkodawca powinien dokonać przebaczenia. Dopuszczalna jest zarówno forma pisemna, jak i ustna (przy świadkach).
Testament nie może zawierać ogólnych informacji, a wyłącznie konkretne informacje, ponieważ tylko takie argumenty stanowią podstawę do wydziedziczenia. W testamencie należy wskazać wyłącznie przyczyny, które faktycznie istnieją, aby osoba wydziedziczona nie mogła ich podważyć. Warto dodać informację, że spadkodawca nie przebaczył osobie wydziedziczonej, aby nie było co do tego wątpliwości. Należy mieć świadomość, że nie zawsze powody, które w naszej ocenie stanowią skuteczną podstawę do wydziedziczenia, zostaną ocenione tak samo przez sąd. Dlatego, jeśli zależy Ci na stworzeniu zapisów popartych prawdziwymi dowodami i argumentami – skorzystaj z profesjonalnej pomocy prawnika, który wskaże Ci właściwą drogę. Jego zadaniem nie jest sformułowanie zapisów z zastosowaniem języka prawniczego, ale wsparcie w ocenie skuteczności dowodów. Twoją podstawową rolą jest zadbać, aby testament zawierający informację o wydziedziczeniu spełniał wszystkie wymogi formalne. Bez ich realizacji podważeniu może ulec cała treść testamentu, a co za tym idzie, również ta dotycząca wydziedziczenia. Kluczowe jest także dokładne wskazanie osoby, która ma zostać wydziedziczona, aby nie pojawiły się wątpliwości dotyczące jej tożsamości, które mogą skutkować nieważnością zapisu.
Możliwością, jaką ma spadkodawca, jest zaznaczenie w treści testamentu ,kto konkretnie ma zostać wyłączony z dziedziczenia (taki dokument nazywany jest testamentem negatywnym). Skoro wydziedziczenia można dokonać wyłącznie w testamencie, osoba, której będzie ono dotyczyć, dowie się o tym fakcie dopiero po zapoznaniu się z jego treścią, a więc po śmierci spadkodawcy. Jeżeli zdecyduje się ona podważyć testament, może zrobić to wyłącznie przed sądem (nie notariuszem, ani na drodze urzędowej) i w toku postępowania dochodzić swoich praw. Chcąc zakwestionować zapisy ostatniej woli spadkodawcy, warto rzetelnie przygotować się do procesu. Dlatego często konieczne może okazać się wsparcie ze strony prawnika, który wskaże, na które kwestie warto zwrócić uwagę, aby zgłoszone dowody okazały się słuszne w ocenie sądu. Jeśli masz wątpliwości, czy Twoje postulaty są właściwe, zgłoś się na konsultację do kancelarii prawnej, w której uzyskasz informację. Jeżeli okaże się, że nie, być może okaże się, że istnieją inne dowody, które pozwolą podnieść zarzut nieważności testamentu, a o których istnieniu nie zdawałeś sobie sprawy.
Jak napisać wydziedziczenie, jeżeli testament już został sporządzony? Jako że skorzystanie z instytucji wydziedziczenia jest możliwe wyłącznie w formie zapisu testamentowego, nie ma innej drogi. W tym celu należy przygotować nowy testament, w którym dojdzie do odwołania całej treści poprzedniego lub dokonania zmian wyłącznie w niektórych zapisach.
Prawo do zachowku po osobie zmarłej ma każda osoba pozostająca w kręgu najbliższych osób spadkodawcy, która nie otrzymała spadku po jego śmierci lub otrzymała znacznie mniej, niż powinna. Do takiej sytuacji dochodzi, gdy testamentem do spadku zostały powołane inne osoby niż ustawowi spadkobiercy (lub tylko niektórzy z nich). Dokładnie takie samo prawo przysługuje im, gdy spadkodawca na skutek darowizny obdaruje spadkiem inną osobę. Wartość zachowku wynosi połowę wartości udziału spadkowego w pieniądzu.
Wydziedziczenie a zachowek – jaka łączy je zależność i co powoduje wydziedziczenie? Konsekwencją wydziedziczenia konkretnej osoby w testamencie jest odebranie jej prawa do ubiegania się o spadek oraz zachowek. Zastanawiasz, się kogo dokładnie dotyczą jego konsekwencje? Skutki prawne odnoszą się wyłącznie do osoby wyłączonej z dziedziczenia, a nie mają żadnego wpływu na jego zstępnych (o ile oni również nie zostali wydziedziczeni). Jednocześnie udział, który ustawowo przypadał osobie wydziedziczonej, przechodzi na jego zstępnych. Z kolei osoba wydziedziczona jest traktowana tak, jak gdyby nie dożyła momentu otwarcia spadku, a co za tym idzie, nie może uczestniczyć w podziale majątku.
Wydziedziczenie dziecka nieletniego jest możliwe, ponieważ nie istnieją przepisy prawa, które mogłyby stanowić podstawę do jego zabronienia. Zasadnicze pytanie brzmi, czy spadkodawca będzie w stanie udowodnić, że małoletni w sposób uporczywy i trwały nie dopełniał obowiązków rodzinnych lub dopuścić się przestępstwa, którego skutkiem była utrata zdrowia spadkodawcy. Jaki jest wniosek? Choć nie ma zakazu wydziedziczenia dziecka małoletniego, to w ocenie sądu nie powinno ono mieć miejsca, gdyż osoba do osiągnięcia wieku pełnoletniego jest uzależniona od woli rodziców i nie zasługuje na wydziedziczenie.
Warto wspomnieć jeszcze o sytuacji, gdy mamy nieślubne dziecko. Jego wydziedziczenie będzie skuteczne wyłącznie, gdy zostało ono uznane przez ojca. Jeżeli do tego nie doszło, nieślubne dziecko nie należy do grona ustawowych spadkobierców, czyli nie otrzymałoby spadku, ani zachowku po zmarłym rodzicu. Z tej sytuacji również istnieje wyjście. Jeśli to Ty jesteś nieślubnym dzieckiem, które nie zostało uznane przez ojca, a jednocześnie chcesz nabyć prawa do spadku – musisz ubiegać się o nadanie Ci prawa do nabycia spadku w drodze postępowania sądowego.
Wiesz już, że jedyną możliwością wydziedziczenia jest dokonanie właściwego zapisu (popartego skutecznymi dowodami) w testamencie. Co za tym idzie, wydziedziczenie po śmierci spadkodawcy nie jest możliwe. Jednak w przepisach prawa przewidziano możliwość uznania danej osoby za niegodną dziedziczenia. Może ona zostać orzeczona zarówno wobec spadkobierców ustawowych, jak i testamentowych. Wniosek o stwierdzenie niegodności dziedziczenia wobec konkretnej osoby może zgłosić każdy, kto posiada w tym interes prawny. Istotne jest dochowanie terminu, czyli jednego roku od momentu, w którym dowiedzieliśmy się o przyczynie niegodności oraz nie później po upływie trzech lat od chwili otwarcia spadku. Co można zaliczyć do powodów niegodności dziedziczenia? Chodzi o każdą sytuację, w której spadkobierca:
dopuścił się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
nakłonił lub uniemożliwił sporządzenie testamentu groźbą lub podstępem;
ukrył, zniszczył, podrobił lub przerobił testament.
O tym, czy konkretny powód stanowi rzeczywiście podstawę do uznania osoby za niegodną dziedziczenia, stwierdza sąd w toku postępowania. Aby tak się stało, konieczne jest udowodnienie, że każda z wymienionych wyżej czynności została popełniona umyślnie. W praktyce oznacza to, że spadkobierca miał świadomość konsekwencji, jakie wywołuje jego działanie i mimo to zdecydował się go dokonać. Okazuje się, że nie tylko ciężkie przestępstwo, ale także usiłowanie jego popełnienia jest wystarczającym powodem, aby zgłosić wniosek o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Warto jeszcze określić, czym jest ciężkie przestępstwo, ponieważ Kodeks nie wskazuje dokładnej definicji (zatem pozostaje to w ocenie sądu). Jednak najczęściej jako ciężkie przestępstwo określa się czyny, które według Kodeksu karnego zostały określone jako zbrodnie (za ich dokonanie kara nie niższa niż 3 lata). Pamiętajmy o możliwości przebaczenia, na skutek którego spadkobierca nie będzie mógł zostać uznany za niegodnego.
Jak widzisz, niemożliwe jest wydziedziczenie po śmierci spadkodawcy na mocy zapisów testamentu, ale przepisy dopuszczają inną możliwość, o ile dowody okażą się skuteczne. Skutkiem uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia jest wyłączenie go z dziedziczenia, co oznacza, że jest traktowany tak, jak gdyby nie dożył otwarcia spadku.
Wspomnieliśmy już wcześniej, że decyzja o wydziedziczeniu jednego z ustawowych spadkobierców nie wpływa na prawa innych spadkobierców, w tym zstępnych osoby wydziedziczonej. Wydziedziczenie dziecka a wnuki – co warto wiedzieć o tej zależności? Wydziedziczone dziecko traktowane jest tak, jak gdyby nie dożyło otwarcia spadku, ale nie ma to żadnego wpływu na sytuację wnuków lub prawnuków. Wówczas udział w spadku, który przypadłby osobie wydziedziczonej, należy do jego zstępnych, jeżeli spadkodawca nie zadecydował inaczej o swoim majątku. Wnuki mogą także ubiegać się o zachowek po zmarłym. Spadkodawca ma jednak prawo do wydziedziczenia wnuków, prawnuków i kolejnych zstępnych, o ile dysponuje skutecznymi dowodami. Dodatkowo zapis o wydziedziczeniu wraz z podaniem konkretnych przyczyn musi znaleźć się w testamencie.
Jak wygląda dziedziczenie w małżeństwie w przypadku śmierci jednego z małżonków? Przepisy ustawy mówią, że małżonek i dzieci zmarłego dziedziczą w równych częściach, z uwzględnieniem, że małżonek nie może otrzymać wartości mniejszej niż ¼ całości spadku. Jeżeli majątek został uzyskany w czasie trwania wspólności małżeńskiej (czyli od momentu zawarcia związku małżeńskiego do dnia rozwodu lub śmierci), wówczas połowa majątku należy do żyjącego małżonka, a druga zostaje podzielona pomiędzy spadkobierców. Czy możliwe jest wydziedziczenie żony lub męża? Tak, jeżeli taka informacja została zawarta w ważnym testamencie. Obowiązują dokładnie takie same zasady, jak opisane powyżej. Chcąc mieć pewność, że małżonek zostanie wydziedziczony, co w praktyce oznacza brak prawa do spadku oraz zachowku, najskuteczniej będzie zdecydować się na separację lub rozwód. Małżonkowie, którzy posiadają prawomocne orzeczenie sądu o zakończeniu małżeństwa poprzez rozwód (lub wyrok sądu dotyczący separacji) traktowani są jak obce osoby, zatem nie są ustawowymi spadkobiercami. Brak praw dziedziczenia nie dotyczy separacji, która nie została sformalizowana, ponieważ małżeństwo nie zakończyło się zgodnie z przepisami prawa. Może dojść do sytuacji, w której śmierć współmałżonka nastąpi w czasie trwania rozwodu lub przed uprawomocnieniem wyroku. Wówczas w świetle przepisów nie doszło do zakończenia małżeństwa. Jednak i w tej sytuacji są wyjątki. Małżonek może zostać wydziedziczony jeżeli drugi współmałżonek wystąpił przed śmiercią o orzeczenie rozwodu (lub separacji) z winy pierwszego, a jego żądanie było uzasadnione. W takim przypadku do wydziedziczenia dochodzi na podstawie orzeczenia sądu. Warto dodać, że z wnioskiem wyłączenia od dziedziczenia małżonka zmarłej osoby może wystąpić każdy (wystarczy, że jeden z nich wystąpi z wnioskiem) z ustawowych spadkobierców, którzy faktycznie dziedziczą spadek. Ważne jest dotrzymanie terminu, czyli maksymalnie sześciu miesięcy od dnia dowiedzenia się o otwarciu spadku, ale nie później niż 1 rok od otwarcia spadku.
Przepisy prawa dopuszczają wydziedziczenie każdego ze spadkobierców ustawowych, jednak, aby zrobić to skutecznie, konieczne jest przedstawienie konkretnych argumentów i dowodów. Jednocześnie wydziedziczenie dziecka nie wywołuje skutków dla jego zstępnych, którzy mają prawo dziedziczenia spadku oraz należy im się zachowek. Chcąc dokładnie przeanalizować sytuację, sprawdzić dostępne rozwiązania i zwiększyć swoje szanse na powodzenie sprawy (zarówno w przypadku wydziedziczenia, jak i podważenia zapisów testamentu), warto skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnika.
Powiązane artykuły:
Adres:
ul. Kalinowa 43/1, 80-177 Gdańsk
| tel. 506 134 503 |
| tel. 510 404 334 |
HABER & HABER Kancelaria Adwokacka Adwokat Ewelina Baranowska-Haber
NIP: 5832994700
HABER & HABER Kancelaria Adwokacka Adwokat Błażej Haber
NIP: 5862079717
Numer rachunku bankowego: 69 1910 1048 2210 0272 7505 0001
W sprawach nagłych dostępni jesteśmy całą dobę.
W zakresie porad i pomocy prawnej jesteśmy również dyspozycyjni online za pośrednictwem internetu (w tym Skype) oraz telefonu.
Zadzwoń
Napisz