Spis treści
Szukasz wiedzy teoretycznej, a może znalazłeś się w sytuacji, w której przyda Ci się praktyczna pomoc? Przygotowaliśmy dla Ciebie podstawowe informacje, które pozwolą Ci lepiej poznać uprawnienie, jakim jest zachowek. Chcesz sprawdzić, czy przysługuje Ci zachowek, a może chcesz uniknąć jego zapłaty? Zastanawiasz się, jakie znaczenie ma darowizna dokonana przez spadkodawcę lub konkretne zapisy testamentu? Niezależnie od tego, jakie powody Tobą kierują, zachęcamy Cię do zapoznania się z wiedzą, która pomoże Ci zrozumieć Twoją sytuację.
Zachowek określany jest jako uprawnienie, które posiadają osoby, które łączą ze spadkodawcą więzy krwi. Chodzi o spadkobierców, czyli dzieci i ich zstępnych (wnuki, prawnuki), rodziców oraz małżonka, jeżeli w chwili śmierci spadkodawca pozostawał z nim w ważnym związku małżeńskim). O zachowku mówi się, kiedy spadkodawca pomija te osoby podczas podziału majątku i spadek przekazuje komuś innemu lub tylko jednej (lub niektórym) z wymienionych wyżej osób. Uprawnienie do zachowku mają spadkobiercy, którzy w danej sytuacji dziedziczyłyby konkretną część majątku po spadkodawcy. Roszczenie o zachowek powstaje z chwilą śmierci spadkodawcy, gdy nie zapewnił on uprawnionemu należnego zachowku w postaci dziedziczenia, zapisu lub darowizny.
Poruszając ten temat, należy odpowiedzieć dokładnie: co to jest zachowek? Otóż zachowkiem jest wyłącznie kwota pieniężna. Zatem nie ma możliwości, by osoba uprawniona do otrzymania zachowku zażądała np. nieruchomości czy przedmiotów. Zachowku można domagać się od osób, które uzyskały prawa do spadku w miejsce spadkobiercy. Rolą zachowku jest rekompensata straty ekonomicznej poniesionej przez spadkobiercę, ponieważ w innych warunkach to on otrzymałby spadek. Skoro jedyną możliwością jest uzyskanie rekompensaty finansowej, to czy możesz wnioskować o wydanie konkretnego składnika majątku, który np. ma dla Ciebie wartość sentymentalną? Tak, ale jest do tego konieczna zgoda osoby, która jest upoważniona do zapłaty zachowku wobec Ciebie. Jednocześnie Ty jesteś zobowiązany do zrzeczenia się prawa do zachowku.
Czy od zachowku należy zapłacić podatek? Jesteś do tego zobowiązany, jeżeli kwota zachowku przekracza 9637 zł. Wynosi on tyle samo, co podatek od spadku, który zależy od grupy podatkowej. Jeżeli zgłosisz do Urzędu Skarbowego w ciągu 6 miesięcy od otrzymania zachowku ten fakt, możesz liczyć na ulgę podatkową.
Wiesz już, czym jest, ale czy masz świadomość, ile procent wynosi zachowek po rodzicach? Osobie uprawnionej należy się połowa wartości (½) udziału spadkowego, który otrzymałaby przy dziedziczeniu ustawowym. Czy istnieją wyjątki od tej reguły? Inna kwota zachowku przysługuje:
osobie, która pozostaje trwale i całkowicie niezdolna do pracy (i była w takim stanie już w chwili otwarcia spadku),
małoletniemu dziecku spadkodawcy, ale także wnukowi, prawnukowi i dalszym zstępnym (brany jest pod uwagę wiek dziecka w chwili otwarcia spadku).
Ile wynosi zachowek dla wymienionych wyżej grup? Należy im się dwie trzecie wartości udziału spadkowego. Na dokładną wartość zachowku wpływa wiele czynników, m.in. liczba osób, które mogą się go domagać, treść sporządzonego testamentu, wartości darowizn i zapisów windykacyjnych, których dokonał spadkodawca przed śmiercią. Bardzo ważna jest także sytuacja finansowa i osobista osób uprawnionych do zachowku. Sąd samodzielnie ustala wartość i skład spadku na potrzeby ustalenia wysokości zachowku. Kogo bierze się pod uwagę podczas dokonywania obliczeń? Poza spadkobiercami ustawowymi uwzględnia się spadkobierców uznanych za niegodnych oraz spadkobierców, którzy odrzucili spadek.
Zastanawiasz się, kto zostaje wykluczony z wyliczeń udziału spadkowego? Kiedy nie należy się zachowek? Do tej grupy zaliczają się spadkobiercy, którzy zostali wydziedziczeni oraz ci, którzy zrzekli się dziedziczenia. Biorąc pod uwagę wymienione wcześniej czynniki, każda z osób uprawnionych do otrzymania zachowku może w efekcie otrzymać zupełnie inną kwotę. Kiedy możesz ubiegać się o zachowek po rodzicach? Na podniesienie roszczenia o zachowek masz dokładnie 5 lat od:
daty otwarcia testamentu (jeżeli dochodzi do dziedziczenia na mocy testamentu),
daty otwarcia spadku (jeśli podstawą do roszczenia są darowizny lub zapisy windykacyjne).
W praktyce oznacza to, że po upływie 5 lat od wskazanych wyżej terminów istnieje możliwość podniesienia roszczenia o zapłatę zachowku, jednak osoba zobowiązana do jego zapłaty może podnieść zarzut przedawnienia roszczenia, co będzie skutkować uchyleniem się od zapłaty.
Zastanawiasz się, ile wynosi zachowek dla rodzeństwa spadkodawcy? W grupie ustawowych spadkobierców znajdują się zstępni, małżonkowie i rodzice. Jak widzisz, na liście nie pojawiło się rodzeństwo spadkodawcy – nie bez powodu. Stało się tak dlatego, że rodzeństwo nie jest uprawnione do zachowku. Przepisy prawa (art. 991 Kodeksu cywilnego) wyraźnie i bez żadnych wątpliwości wskazują, że siostrze lub bratu spadkodawcy nie przysługuje prawo do zachowku. Dotyczy to nawet sytuacji, w której łączyła ich bliska więź lub gdy sprawowali opiekę nad zmarłym spadkodawcą.
Warto omówić jeszcze jeden temat, jakim jest zależność: darowizna a zachowek. Darowizna doliczana jest do czystej wartości spadku, czyli aktywów, od których odjęta została kwota długów (pasywów). Tym samym uzyskuje się tzw. substrat zachowku, który w tym przypadku staje się podstawą do obliczenia wartości zachowku. Co to oznacza w praktyce dla osoby obdarowanej? Jeżeli doszło do wyczerpania majątku wchodzącego w skład darowizny, musi on być gotowy na przyjęcie roszczenia o zachowek od spadkobiercy ustawowego. Warto dodać informację o tym, które darowizny będą wliczane do podstawy podczas wyliczeń, ponieważ nie dotyczy to każdej darowizny. Otóż pod uwagę nie są brane:
drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach (np. prezenty okolicznościowe),
darowizny uczynione przez spadkodawcę więcej niż 10 lat wstecz od momentu otwarcia spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Warto dodać jeszcze informację, że podczas wyliczania wartości zachowku, która należy się zstępnemu, nie dolicza się darowizn dokonywanych przez spadkodawcę wówczas, gdy nie miał zstępnych. Wiedz, że masz prawo żądania zachowku od osoby, która otrzymała majątek spadkodawcy jako darowiznę. Co w sytuacji jeśli to Ty zostałeś pominięty jako spadkodawca i chcesz żądać zapłaty zachowku, a jednocześnie to Ty otrzymałeś darowiznę od nieżyjącego już spadkodawcy? Wówczas wartość należnego Ci zachowku pomniejsza się o wartość dokonanej darowizny.
Dlaczego warto poruszyć również ten temat? Umowa dożywocia a zachowek – co je łączy? Okazuje się, że umowa dożywocia chroni nabywcę nieruchomości przed koniecznością zapłaty zachowku. Na czym polega umowa dożywocia? Zaliczana jest do umów wzajemnych, czyli porozumienia dwóch stron ją zawierających do świadczenia pewnych zobowiązań. Przykład? Rodzice przekazują dom swojemu dziecku, które w zamian za zapewnienie dożywotniego mieszkania, utrzymania i sprawienie pochówku na własny koszt. Różnica pomiędzy umową darowizny a umową dożywocia polega na tym, że pierwsza nie jest obarczona żadnymi warunkami, na których miałoby nastąpić przekazanie części majątku. W przypadku umowy dożywocia dochodzi do podjęcia czynności przez dwie strony, czyli umowy wzajemnej. Dlatego część majątku (niezależnie od tego, czy będzie to nieruchomość, czy suma pieniędzy) przekazana na podstawie umowy dożywocia nie jest wliczana do wartości substratu zachowku. Jednocześnie osoba, która stała się właścicielem nieruchomości, ruchomości bądź kwoty pieniędzy na podstawie umowy dożywocia, nie jest zobowiązana do zapłaty zachowku na rzecz innych osób. Warto zatem dokładnie określić, jaką umowę powinniśmy zawrzeć, aby uchronić się przed jej konsekwencjami w przyszłości. Często w tym miejscu pojawia się temat: darowizna a zachowek dla rodzeństwa. Jeżeli doszło np. do przekazania domu na podstawie umowy darowizny dla jednego dziecka, to pozostałe dzieci, czyli rodzeństwo, mają prawo podniesienia roszczeń o zachowek po rodzicach.
Zachowku nie otrzyma osoba, która została uznana za niegodną dziedziczenia lub ta, która została wydziedziczona na mocy testamentu spadkodawcy (za moment rozwiniemy ten temat). Nie należy się on także osobom, które zrzekły się dziedziczenia i tym, które odrzuciły spadek. Komu jeszcze nie należy się zachowek? Jego zapłaty nie może domagać się małżonek, jeśli doszło do uprawomocnienia się wyroku sądu w sprawie rozwodu lub separacji. Zachowek nie przysługuje także małżonkowi przed ogłoszeniem orzeczenia sądu, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy współmałżonka. Zachowku nie mogą domagać się rodzice, jeśli spadkodawca pozostawił zstępnych, a także rodzice naturalni, których dziecko zostało przysposobione.
Warto dodać, że prawo do zachowku zyskuje wyłącznie pierwszy zstępny spadkodawcy. W praktyce oznacza to, że żądanie wnuka o zapłatę zachowku będzie bezpodstawne, jeśli jego rodzic wciąż żyje. Wyjątkiem jest sytuacja, w której rodzic został wydziedziczony. Inaczej wygląda przypadek, w którym rodzic zrzekł się dziedziczenia, ponieważ obejmuje to także jego zstępnych (jednak istnieje możliwość, aby poczynić inne ustalenia).
Czy osoba, która odrzuciła spadek, może ubiegać się o zapłatę zachowku? Tak, ponieważ odrzucenie spadku zapisanego w testamencie nie powoduje pozbawienia prawa do zachowku. Nie ma to wpływu także na jego zstępnych, którzy zachowują zarówno prawo do zachowku, jak i prawo do dziedziczenia.
Przepisania majątku za życia można dokonać za pomocą testamentu, umowy darowizny lub umowy dożywocia. Warto zaznaczyć, że zapisy testamentu obowiązują dopiero w momencie otwarcia spadku czyli śmierci spadkodawcy. Zdarzają się sytuacje, w których spadkodawca chce uchronić spadkobiercę przed obowiązkiem zapłaty zachowku i postanawia dokonać na jego rzecz darowizny. Jednak nie wywołuje to pożądanych skutków prawnych, ponieważ spadkobierca może skierować przeciwko obdarowanemu roszczenie o zapłatę zachowku. Jak już wspomnieliśmy wcześniej, skuteczną drogą, aby uchronić się przed zapłatą zachowku w przyszłości, jest zawarcie umowy dożywocia. Dodajmy, że umowy, w których dochodzi do przekazania nieruchomości, należy zawierać w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Dodatkowo, jeżeli właścicielami nieruchomości byli małżonkowie, oboje muszą zawrzeć umowę dożywocia lub umowę darowizny – przeciwnie niż w przypadku testamentu, który jest ważny tylko, kiedy zostanie przygotowany przez jedną osobę.
Wydziedziczenie a zachowek – zastanawiasz się, jaka łączy je zależność? Otóż skuteczną metodą pozbawienia ustawowych spadkobierców prawa do zachowku jest ich wydziedziczenie. Spadkodawca może dokonać tego wyłącznie poprzez umieszczenie stosownego zapisu w testamencie. Jak się okazuje, nie wystarczy sama informacja o odebraniu prawa do dziedziczenia. Konieczne jest podanie argumentów i dowodów, które będą stanowić podstawę do wydziedziczenia w oczach sądu – bez tego wydziedziczenie nie będzie skuteczne. O jakich sytuacjach mowa? Do wydziedziczenia może dojść na skutek:
uporczywego postępowania w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy,
uporczywego i trwałego niedopełniania obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy,
popełnienia przestępstwa przeciwko zdrowiu, życiu, wolności spadkodawcy lub dokonania obrazy czci.
Jednocześnie należy pamiętać, że wydziedziczenie dotyczy wyłącznie jednej osoby, a nie przechodzi na jego zstępnych, którzy mogą wystąpić z roszczeniem o zachowek, jeżeli nie otrzymali spadku.
Wiesz już, czym jest i komu należy się zachowek. Na co dzień mamy do czynienia zarówno z osobami, których sytuacja jest klarowna i w prosty sposób możliwa do rozwiązania. Jednak zdarzają się i takie historie, w których potrzebna jest szeroka wiedza i doświadczenie. Dlatego warto skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnika, jeżeli zależy nam na znalezieniu najkorzystniejszego rozwiązania. Jesteśmy świadomi, że obranie właściwej strategii i podniesienie właściwie sformułowanych roszczeń oraz poparcie ich dowodami zwiększa szanse na powodzenie w sądzie.
Powiązane artykuły:
Adres:
ul. Kalinowa 43/1, 80-177 Gdańsk
| tel. 506 134 503 |
| tel. 510 404 334 |
HABER & HABER Kancelaria Adwokacka Adwokat Ewelina Baranowska-Haber
NIP: 5832994700
HABER & HABER Kancelaria Adwokacka Adwokat Błażej Haber
NIP: 5862079717
Numer rachunku bankowego: 69 1910 1048 2210 0272 7505 0001
W sprawach nagłych dostępni jesteśmy całą dobę.
W zakresie porad i pomocy prawnej jesteśmy również dyspozycyjni online za pośrednictwem internetu (w tym Skype) oraz telefonu.
Zadzwoń
Napisz